Wat is ervoor nodig om ‘passend onderwijs’ daadwerkelijk tot een succes te maken? Er zijn allerlei structuren voor opgetuigd. Dat zeker. Meer dan 150 samenwerkingsverbanden voor primair en voortgezet onderwijs opgeteld. Maar dan begint het pas. Hoe realiseer je de bedoeling van dat alles? Zo dus.

Gedrevenheid

Negen jaar lang gaf Astrid Ottenheym leiding aan het pedagogisch ecosysteem van een samenwerkingsverband. Zij trok met haar gedrevenheid en eigen stijl landelijke aandacht. Ottenheym deelt haar ervaringen nu in dit boek, Hoe is het met jou? samen met Robbin Haaijer, oprichter van Bureau de Bedoeling, haar klankbord in die jaren. Suzanne Visser en Richard Stuivenberg interviewden hen waarbij laatstgenoemde de redactie van het boek voor zijn rekening nam. 

Bedoeling 

De titel, de subtitel en ook de hoofdstuktitels trouwens, geven treffend weer waar het de auteurs om te doen is. Ze creëren een idioom, een eigen taal waardoor je met elkaar kunt blijven bij ‘de bedoeling’.  ‘Hoe is het met jou?’ drukt oprechte, ongeveinsde, persoonlijke aandacht uit van de onderwijsgevende voor het kind. Daar begint het mee en daar blijft het bij (positief op te vatten).

Ecosysteem 

De context van die aandacht is het ‘pedagogisch ecosysteem’. Dat klinkt misschien wat modieus maar verwoordt wel goed waar het om gaat: het kind (beter: dit kind) bezien vanuit het uitgebreide netwerk van relaties om zich heen, zoals ouders, familie, onderwiisgevenden, interne begeleiders, maatschappelijk werkers, consulenten, noem maar op. Of, zoals de auteurs het formuleren:

‘Het pedagogisch ecosysteem staat voor het zichtbare en onzichtbare netwerk van verbindingen. Het is een symbiotisch levensweb waar iedereen verschil kan maken voor het kind, welke rol of plek je ook hebt.’

Iedere ‘partij’ in dat netwerk doet ertoe, alleen al vanwege het specifieke perspectief dat die partij vertegenwoordigt. Het gaat om onderlinge verbondenheid en om wederzijdse afhankelijkheid binnen het systeem. 

Pedagogisch 

Mooi is dat gesproken wordt van pedagogisch ecosysteem en niet van onderwijskundig. Dat is een bewuste keuze omdat het altijd om pedagogische vragen gaat en niet om smal onderwijskundige. Zo proberen de auteurs het pedagogisch denken te heroveren op het dominante, veel te beperkte onderwijskundige denken. 

Hoop

En dan die titels van de hoofdstukken die treffend verwoorden waar het in de taal van ‘de bedoeling’ om gaat: ‘Organisatie van de hoop’, ‘Wonen in het concept’, ‘Uit de bubbel naar echt samen’, ‘Toekomsten maken we nu en samen’ en (uitdagend:) ‘Beter falen’.    

Mooi dat de auteurs vertrekken vanuit ‘de hoop’ die zij omschrijven als ‘een wensende verwachting’. Je zou het ook kunnen zeggen: je moet en wilt er allereerst zelf in geloven dat het anders kan, dat het goed kan komen.  

Hoop behoedt voor cynisme of defaitisme en zet juist aan tot positief handelen. De auteurs spreken in dit verband van ‘lichtmoedige diepgang’: je accepteert dat perfectie niet bestaat en je blijft de uitdaging zien. ‘We beginnen met de constatering: “dit gaat lukken, hoe gaan we het doen?”’ 

Wonen in concept 

‘Wonen in het concept’ betekent permanente oriëntatie op ‘de bedoeling van het concept’ opdat er überhaupt zinvolle samenwerking mogelijk is tussen al die partners in het ecosysteem. En dat betekent weer: kunnen omgaan met verschillen, met meerdere perspectieven op dezelfde zaak, met open staan voor andere perspectieven dan het jouwe door niet te denken in termen van belangen. En misschien gaat het uiteindelijk om ‘kunnen gaan met conflicten’. 

Bubbel

Om in een samenwerkingsverband vruchtbaar met elkaar tot resultaten te komen is het dus nodig dat al die partners uit hun eigen bubbel treden, samen op zoek naar een hogere synthese en tussentijds leren van ervaringen, ook als die niet uitpakken zoals werd gedacht. 

Puzzelen

En toen ik dit las, stuitte ik op een woordje dat haast achteloos een keer of wat door de tekst wordt gestrooid: het (werk-)woord ‘puzzelen’. Puzzelen om te weten te komen wat nou precies de kern van een vraagstuk is, puzzelen om passende oplossingen te vinden.  

Puzzelen, wat een goed gekozen woord! Het roept allerlei positieve associaties op: je gaat er eens goed voor zitten, het is heerlijk om het samen te doen, er zijn geen statusverschillen, je begint met eerst goed te kijken, soms proberen, soms ernaast zitten, allemaal wetend waar je naar toe werkt (vanuit welk eindresultaat je ‘terugwerkt’). ‘Puzzelen’ sluit aan bij die ‘lichtmoedige diepgang’: ook als je je er bijna in verliest blijf je oog houden voor de vele nuances, de verscheidenheid. 

Puzzelen gaat dus niet over: doordrukken, doorzettingsmacht, onderhandelen, ‘ruilen’, dubbele agenda’s, schaken op meerdere borden tegelijk, machtsverschillen, opleggen. Als je samen puzzelt dan werk je in gelijkwaardigheid maar met je eigen ogen aan het grotere geheel. De lat ligt hoog want elk stukje moet op zijn eigen plaats terecht komen. Dan is het ook niet erg als je er een keer naast zit; daar leer je van (‘beter falen’). 

Afsluiting

Hoe is het met jou? is een inspirerend boek dat ver weg blijft van afvinklijstjes en puntsgewijze opsommingen die vaak als dwingende waarheid worden gepresenteerd. Het boek bevat naast interessante quotes van vooraanstaande filosofen (Vaclav Havel, Paul Watzlawick, Marshall MacLuhan e.a.), citaten van mensen uit de onderwijspraktijk die zich het ‘wonen in het concept’ hebben eigen gemaakt.  

Het boek bevat werkelijk prachtige tekeningen van Ksenlia Anokhina. Ook vermeldenswaard: het grafisch ontwerp door Hans van der Woerd. 

Astrid Ottenheym en Robbin Haaijer, Hoe is het met jou? Lessen uit een pedagogisch ecosysteem. Uitgeverij Hens 2023. 146 pagina’s. € 29,95. Zie ook www.hoeishetmetjou.nu.